به گزارش پایگاه خبری تحلیلی «آذرباخیش» هادی عباس‌پور فعال رسانه‌ای در یادداشتی نوشت: اصلاح الگوی مصرف تنها یک شعار یا توصیه اخلاقی نیست، بلکه ضرورتی جدی برای مدیریت منابع، پایداری اقتصادی و ارتقای کیفیت زندگی در جامعه به شمار می‌رود. در شرایطی که کشور ما با محدودیت منابع و نیازهای روزافزون مواجه است، بازنگری در شیوه مصرف نه‌تنها یک انتخاب، بلکه یک وظیفه ملی و اجتماعی محسوب می‌شود. این یادداشت تلاش دارد تا ابعاد مختلف این موضوع را بررسی کرده و راهکارهایی برای حرکت به سوی الگوی صحیح مصرف ارائه دهد.
بسیاری از افراد وقتی نام «اصلاح الگوی مصرف» را می‌شنوند، ذهنشان تنها به سمت کم‌کردن مصرف می‌رود. حال آنکه حقیقت، چیزی فراتر از این است. اصلاح الگوی مصرف به معنای استفاده درست، آگاهانه و هدفمند از منابع موجود است. به عبارت دیگر، هر مصرفی که بی‌هدف، بی‌جا و بیش از نیاز انجام شود، نه‌تنها اسراف است بلکه نوعی تضییع سرمایه‌های ملی و خانوادگی محسوب می‌شود. به همین دلیل، نگاه ما به مصرف باید از کمیت فراتر رفته و کیفیت و کارآمدی را نیز در بر گیرد.
انرژی؛ ثروتی ملی که در معرض هدررفت است
یکی از بخش‌هایی که نیازمند توجه جدی در موضوع اصلاح الگوی مصرف است، حوزه انرژی است. کشور ما از نظر منابع انرژی جزو کشورهای غنی جهان به شمار می‌رود، اما همین فراوانی موجب شده که مصرف آن بدون محاسبه و گاه بی‌برنامه باشد. آمارها نشان می‌دهد که میزان مصرف برق و گاز در ایران به‌مراتب بالاتر از میانگین جهانی است. خاموش نکردن چراغ‌های اضافی، استفاده بی‌رویه از وسایل گرمایشی و سرمایشی، و حتی بی‌توجهی به عایق‌بندی ساختمان‌ها، بخش زیادی از انرژی را هدر می‌دهد. این در حالی است که کشورهای توسعه‌یافته با صرفه‌جویی و استفاده هوشمندانه از فناوری، نه‌تنها نیازهای خود را تأمین می‌کنند بلکه صادرات انرژی نیز دارند.
آب؛ منبع حیاتی اما محدود
مسئله آب یکی دیگر از چالش‌های جدی کشور است. ایران به دلیل شرایط اقلیمی، همواره با محدودیت منابع آبی مواجه بوده است. با این حال، عادت‌های نادرست مصرفی باعث شده تا بحران آب در سال‌های اخیر شدت بیشتری بگیرد. شست‌وشوی طولانی، آبیاری غیراصولی در کشاورزی و استفاده بی‌رویه از منابع زیرزمینی نمونه‌هایی از این مصرف نادرست هستند. اصلاح الگوی مصرف آب نه‌تنها نیازمند تغییر رفتار فردی است، بلکه باید با آموزش‌های عمومی، حمایت‌های دولتی و استفاده از فناوری‌های نوین در آبیاری و مدیریت شهری همراه شود.
فرهنگ مصرف؛ ریشه‌ای‌ترین بخش ماجرا
اصلاح الگوی مصرف تنها با توصیه‌های اقتصادی محقق نمی‌شود، بلکه نیازمند تغییر در فرهنگ عمومی است. در جامعه ما، مصرف‌گرایی و خرید بیش از نیاز به یک عادت رایج تبدیل شده است. بسیاری از خانواده‌ها کالاهایی خریداری می‌کنند که نه ضروری است و نه در عمل استفاده چندانی دارد. این رفتارها علاوه بر فشار بر اقتصاد خانوار، موجب افزایش تقاضای کاذب در بازار و هدررفت منابع می‌شود. فرهنگ‌سازی از طریق رسانه‌ها، آموزش و الگوسازی می‌تواند نقش تعیین‌کننده‌ای در اصلاح این عادت‌ها داشته باشد.
نقش خانواده در اصلاح الگوی مصرف
خانواده کوچک‌ترین و در عین حال مهم‌ترین واحد اجتماعی است که می‌تواند تأثیر مستقیم بر الگوهای مصرفی داشته باشد. آموزش فرزندان در زمینه مصرف بهینه، پرهیز از اسراف در مواد غذایی، مدیریت صحیح هزینه‌ها و الگوسازی والدین، می‌تواند پایه‌گذار نسلی آگاه و مسئول نسبت به منابع باشد. اگر در خانواده‌ها روحیه قناعت، ساده‌زیستی و برنامه‌ریزی تقویت شود، اصلاح الگوی مصرف در سطح جامعه نیز سرعت خواهد گرفت.
مسئولان و رسانه‌ها؛ دو رکن اصلی فرهنگ‌سازی
در کنار نقش خانواده‌ها، مسئولان و رسانه‌ها نیز وظیفه‌ای سنگین در این مسیر دارند. هرچند سال‌هاست شعارهایی درباره صرفه‌جویی مطرح می‌شود، اما تا زمانی که مدیران و شخصیت‌های اجتماعی خود الگوی عملی مصرف بهینه نباشند، تأثیرگذاری این پیام‌ها محدود خواهد بود. رفتار مسئولان در حوزه مصرف می‌تواند به‌مراتب بیشتر از سخنرانی‌ها و تبلیغات اثرگذار باشد. همچنین رسانه‌ها با برنامه‌های آموزشی، گزارش‌های میدانی و ارائه آمارهای واقعی می‌توانند افکار عمومی را به سمت اصلاح الگوی مصرف هدایت کنند.
نگاه دینی به مصرف
از منظر دینی نیز اصلاح الگوی مصرف جایگاه ویژه‌ای دارد. در قرآن کریم و روایات اسلامی بارها بر پرهیز از اسراف و میانه‌روی در مصرف تأکید شده است. عمل به این آموزه‌ها می‌تواند علاوه بر بهبود شرایط اقتصادی و اجتماعی، موجب برکت در زندگی فردی و جمعی شود. بدین ترتیب، اصلاح الگوی مصرف تنها یک ضرورت اقتصادی نیست، بلکه یک وظیفه دینی و اخلاقی نیز به شمار می‌رود.
اصلاح الگوی مصرف مسیری است که بدون مشارکت عمومی محقق نخواهد شد. هر فرد در جایگاه خود، چه در خانواده، چه در محیط کار و چه در سطح مدیریت، باید سهمی در این حرکت داشته باشد. استفاده صحیح از منابع، پرهیز از اسراف، و توجه به آینده، سه اصل کلیدی در این مسیر هستند. اگر امروز در مصرف انرژی، آب، مواد غذایی و سایر منابع بازنگری کنیم، فردا جامعه‌ای متعادل‌تر، اقتصادی پایدارتر و محیط‌زیستی سالم‌تر خواهیم داشت.
اصلاح الگوی مصرف، به بیان ساده، همان هنر درست زندگی کردن است؛ هنری که اگر در جامعه نهادینه شود، می‌تواند ضامن پیشرفت، آرامش و رفاه برای نسل حاضر و آیندگان باشد.
انتهای یادداشت
